Een magisch-realistisch verhaal over een jongen die zijn verlies onder ogen komt en de grenzen onderzoekt van wat echt is.
Herken je dat gevoel? Je leest een paar verschillende boeken achter elkaar en er duikt steeds weer een bepaald thema op. Of, je slaat een boek dicht en denkt: ik wist het nog niet maar dit is precies het verhaal dat ik nodig had. Boeken die los van elkaar staan, door heel andere schrijvers geschreven, uit een ander genre of in een andere tijd geschreven, rijgen zich in mijn hoofd aan elkaar. Soms duikt iets heel specifieks in korte tijd in verschillende boeken op: Ha! Dat is toeval! Of, probeert dit boek iets tegen me te zeggen?
In The Book of Form & Emptiness van Ruth Ozeki is dit letterlijk wat er gebeurt. Het boek zelf is de verteller van het verhaal, en regelmatig breekt de hoofdpersoon, de jonge tiener Benny Oh, even in om te reageren op wat het boek vertelt.
“ Books like each other. You could even say we are all related, enjoying a kinship that stretches like a rhizomatic network beneath human consciousness and knits the world of thought together.”
Benny is de zoon van jazz muzikant Kenji en Annabelle, die een baan heeft als archivaris van nieuwsberichten. Het gezin woont in een armer deel van een Amerikaanse stad. Voor het verhaal goed en wel begint, krijgt Kenji een tragisch, dodelijk ongeval. Hij wordt overreden door een vrachtwagen vol kippen in de steeg vol vuilniszakken pal naast hun huis. Kenji lag daar, te stoned om op te staan, en de chauffeur zag hem niet tussen alle vuilniszakken. Los van Kenji’s softdrugsprobleem was het gezin gelukkig, maar na zijn dood lopen de dingen uit de hand. Benny Oh begint stemmen te horen. Stemmen die horen bij dingen zoals een schaar, een raam of zijn schoenen.
The minute I walk through the door of a Starbucks, the overhead fluorescent fixtures start buzzing with this anxiety of meaning, and the coffee beans start screaming, and I’m literally assaulted by the pain of paper cups and plastic straws.
Zijn moeder Annabelle begint juist steeds meer spullen in huis te verzamelen, zoveel dat het problematisch wordt en het huis uitpuilt. Benny vlucht naar de bibliotheek waar hij vriendschap sluit met een getalenteerd kunstenaar (The Aleph, inderdaad naar Borges’ beroemde verhaal) en een beroemde, dakloze filosoof-dichter Slavoi the Bottleman (een karakter gebaseerd op filosoof Slavoj Žižek) die hem aanmoedigt om zijn eigen stem te vinden.
You have to keep your mind open and try to feel the voice of the poem as it blows by, even if it hurts a little. He said the trick is not to grab at the wind because as soon as you do, it won’t be there.
Een belangrijk thema in het boek is de relatie die wij mensen hebben met spullen. Ruth Ozeki is naast schrijver en filmmaker ook Zen priester. Die invloed is duidelijk in het boek terug te lezen. Ozeki geeft alles in dit boek leven. In het boeddhisme en ook in andere culturen is dat een geaccepteerde zienswijze, het animisme. Alles leeft, ook spullen, ook taal. Alles draait mee in de enorme spiraal van het leven en heeft een invloed op elkaar.
Zo gezien is het niet perse gek dat Benny stemmen van dingen hoort en op een andere manier spreken objecten ook tot zijn moeder. Ze loopt door de kringloopwinkel en fantaseert over waar spullen vandaan komen, of droomt over hoe ze een object een mooie toekomst kan geven in haar eigen huis. Bedenkt waar ze het kan neerzetten en hoe ze er nog jaren plezier van zou kunnen hebben.
Op een dag ’springt’ het zelfhulpboek “Tidy Magic: The Ancient Zen Art of Clearing Your Clutter and Revolutionizing Your Life” in haar winkelwagentje en ook in haar overvolle huis duikt het boek steeds weer op. Als ze begint te lezen raakt ze geïnspireerd, maar haar huis is inmiddels zo dichtgeslibd dat het moeilijk is om echt opruim-meters te maken.
Deze roman laat je nadenken over de enorme hoeveelheid aan spullen in de wereld en in jouw eigen leven. Is het nou echt allemaal nodig? En, wat doen we ermee? Dit doet je vast ook denken aan Marie Kondo, de Japanse opruim-goeroe die je leerde je sokken liefdevol op te vouwen en om spullen te bedanken voor je ze wegdoet. Ozeki baseerde deze verhaallijn inderdaad op haar en heeft ook de kritiek die Kondo kreeg slim in de roman verwerkt.
Al met al is dit een grote roman die net zo vol zit als het huis van Annabelle. Het is een filosofische vertelling vol compassie. Het gaat over rouw, de klimaatcrisis, ruimtepuin, kapitalisme en onze relatie tot spullen. Over hoe we elkaar als mensen nodig hebben. Het gaat over de psychiatrie en mentale gezondheid. Over diversiteit en consent. Over literatuur, taal, creativiteit en kunstenaarschap. Jazzmuziek ook. Het is veel. En in het boek loopt Benny’s hoofd niet voor niets over, maar is dat niet heel herkenbaar?
Ik denk eigenlijk dat dit boek prima valt binnen het nieuwe genre: Speculative Epic. Immers: er is een grootste vertelling nodig om de huidige tijd, waarin we worden geconfronteerd met de ene na de andere crisis, te kunnen bevatten.
Alle personages zijn goed uitgewerkt: complex en vol tegenstrijdigheden, inclusief de verteller van het verhaal, het boek zelf. Het heeft er nogal een handje van om te booksplainen en diens rol als bewaarder van alle menselijke wijsheid te benadrukken. Het boek zegt: ‘Boeken zijn heel belangrijk!’